Kişilik bozuklukları, bireyin duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını kalıcı ve uyumsuz bir şekilde şekillendiren psikiyatrik rahatsızlıklardır. Bu bozukluklar genellikle kişinin sosyal ilişkilerini, iş hayatını ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkiler.
Kişilik bozukluğu, bireyin sürekli olarak toplum normlarına uymayan, esneklikten uzak ve işlevselliği bozan düşünce ve davranış kalıpları geliştirdiği bir zihinsel sağlık sorunudur.
Bu bozukluklar genellikle ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde başlar ve bireyin kendisi veya çevresi tarafından fark edilebilir hale gelir.
Kişilik bozuklukları, DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) tarafından üç ana küme altında sınıflandırılmıştır:
✔ Paranoyak Kişilik Bozukluğu: Aşırı şüphecilik ve başkalarına güvenmeme
✔ Şizoid Kişilik Bozukluğu: Duygusal soğukluk ve sosyal izolasyon
✔ Şizotipal Kişilik Bozukluğu: Garip inançlar, tuhaf konuşma tarzı ve eksantrik davranışlar
✔ Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Başkalarının haklarını ihlal eden manipülatif ve agresif davranışlar
✔ Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu: Duygusal dengesizlik, terk edilme korkusu ve kendine zarar verme davranışları
✔ Histriyonik Kişilik Bozukluğu: Aşırı dramatik ve ilgi çekme ihtiyacı
✔ Narsistik Kişilik Bozukluğu: Kendini aşırı beğenme, empati eksikliği ve üstünlük hissi
✔ Kaçıngan Kişilik Bozukluğu: Eleştirilme korkusu nedeniyle sosyal ilişkilerden kaçınma
✔ Bağımlı Kişilik Bozukluğu: Başkalarına aşırı bağımlı olma ve karar vermede güçlük çekme
✔ Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB): Aşırı mükemmeliyetçilik ve kontrol ihtiyacı
Belirtiler kişilik bozukluğunun türüne göre değişebilir.
Kişilik bozukluklarının gelişiminde birden fazla faktör rol oynar:
Ailede kişilik bozukluğu öyküsü olan bireylerde risk daha yüksektir.
İhmal, istismar veya zorlayıcı ebeveyn tutumları kişilik gelişimini etkileyebilir.
Serotonin ve dopamin gibi nörotransmitterlerin düzensizliği kişilik bozukluğu riskini artırabilir.
Çocukluk döneminde maruz kalınan stres, şiddet veya istikrarsız aile ortamı kişilik bozukluklarının gelişmesine neden olabilir.
Tanı, bir psikiyatrist veya klinik psikolog tarafından yapılan kapsamlı değerlendirmeler sonucunda konur.
✔ Klinik görüşmeler ve DSM-5 tanı kriterleri
✔ Kişilik değerlendirme testleri (MMPI, Rorschach Testi vb.)
✔ Psikiyatrik öykünün değerlendirilmesi
Kişilik bozukluklarının tedavisi uzun vadeli bir süreçtir ve bireye özel planlanır.
✔ Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Olumsuz düşünce kalıplarını değiştirme
✔ Diyalektik Davranış Terapisi (DBT): Borderline kişilik bozukluğu için etkili bir yöntem
✔ Psikodinamik Terapi: Geçmiş travmaların ve bilinçaltı süreçlerin ele alınması
✔ Antidepresanlar: Duygudurum dengesizliği olan bireylerde kullanılır.
✔ Antipsikotikler: Paranoyak veya şizotipal kişilik bozukluğu olan bireyler için önerilebilir.
✔ Duygudurum dengeleyiciler: Borderline veya antisosyal kişilik bozukluğunda etkili olabilir.
✔ Stres yönetimi teknikleri öğrenin.
✔ Sağlıklı sosyal ilişkiler kurmaya odaklanın.
✔ Meditasyon ve mindfulness tekniklerini deneyin.
✔ Psikoterapi sürecine düzenli olarak devam edin.
✔ Onları yargılamadan dinleyin.
✔ Uygun sınırlar koyarak destekleyici olun.
✔ Profesyonel yardım almalarını teşvik edin.
✔ Sabırlı olun ve öfkeli anlarında sakin kalmaya çalışın.